Nie ma mocnych na Chęcińskiego. Ma już 85 lat! [PRZEGLĄD FILMÓW]

Sylwester Chęciński urodził się niedaleko Tomaszowa Lubelskiego, mieszka jednak we Wrocławiu.

- Wrocław i Dolny Śląsk to ponad 50 lat mojego życia. To pejzaż moich filmów. Mamy tu wszystko: zróżnicowaną architekturę i nieprawdopodobny tygiel kulturowy, stwarzający materialną i duchową scenerię. Czym jest Wrocław w moim życiu? To właśnie moje życie - powiedział w jednym z wywiadów.

Najbardziej znany jest z trylogii 'Sami swoi', 'Nie ma mocnych' i 'Kochaj albo rzuć'. Był zastępcą kierownika artystycznego zespołu filmowego 'Iluzjon' i zastępcą kierownika artystycznego zespołu filmowego 'Kadr'. Za całokształt twórczości otrzymał 'Platynowe Lwy' na 39. Festiwalu Filmowym w Gdyni.

Z okazji jego urodzin przypominamy znane sceny, ciekawostki i komentarze do filmów.

- Zawsze wyróżniałem się spośród zgrai z naszego podwórka. Sprawa się pogorszyła , kiedy zagrałem w 'Historii żółtej ciżemki' - miałem wtedy dziesięć lat. Chłopaki zaczęły za mną wołać: 'Ciżma' albo 'Wawrzek' - wspomina dzieciństwo Marek Kondrat, który jako 10-latek zagrał główną rolę w pierwszym pełnometrażowym filmie Chęcińskiego.

MACIEJ SWIERCZYNSKI

- Dziś wiem, że mi zazdrościli, ale wtedy nie wiedziałem, co począć. Za wszelką cenę chciałem im dorównać: musiałem grać w piłkę tak dobrze jak oni, zdzierać kolana, rozpruwać sobie udo na trzepaku. Doceniali i jednocześnie nadal pozostawałem dla nich przezroczysty. Bez przerwy któreś z moich rodziców przez lufcik okna krzyczało: 'Nie biegaj! Nie poć się!'. Kompletna kicha: chłopaki rżały, a ja cierpiałem - dodaje aktor.

JD

Akcja filmu dzieje się w XV wieku. Główny bohater to mały chłopiec, który pięknie rzeźbi. Ucieka z domu, podróżuje z cyrkowcami i trafia do Krakowa, gdzie dostaje pracę u kronikarza Jana Długosza. Poznaje też mistrza Stwosza, który pracuje właśnie nad rzeźbami do ołtarza mariackiego.

Nakręcony w roku 1967 film 'Sami swoi' jest wciąż bardzo popularny. Fani spotykają się co roku w Lubomierzu na zlocie Kargulów i Pawlaków. Inspiracją dla filmu była audycja radiowa 'I było święto'" w reż. Andrzeja Łapickiego według tekstu Andrzeja Mularczyka, późniejszego scenarzysty wszystkich trzech części filmu

Fot. Pat

'Sami swoi' to komedia, ale temat repatriantów był poważny, kiedyś nawet tabu. Na filmy o tematyce wiejskiej, fałszywe, nudne, robione na zamówienie, nikt nie chciał chodzić.

- To właśnie mówili mi wszyscy, którzy mi dobrze życzyli. 'Zastanów się! Co ty robisz?! Nikt na to nie przyjdzie. Ludzie nie będą chcieli oglądać jakiegoś nie ogolonego chłopa w gaciach, który kłóci się o kota' - opowiadał w rozmowie z 'Wyborczą' Chęciński.

- Pochodzę z tzw. bliskich kresów, ze wsi Susiec pod Tomaszowem Lubelskim, kilkanaście kilometrów od granicy. W tym regionie ludzie jeszcze dziś mówią z pewną naleciałością, z muzycznym akcentem, który w 'Samych swoich' przeistoczył się w dialekt. W ogóle wszystko, co dotyczy chłopów, jest mi bliskie, znam realia, filozofię wsi - mówił Chęciński.

Władysław Hańcza (grał Kargula) nie mówił z wschodnim akcentem. Trzeba było go dubbingować, więc na planie mówił bez dialektu, ale zachowywał składnię, żeby później było mu łatwiej siebie podłożyć. Hańczę zdubbingował Płotnicki.

W maju 1996 roku podczas Trzeciej Wrocławskiej Wiosny Filmowej, na 50-lecie kinematografii polskiej, rozpisano plebiscyt na najlepszy film. Pierwsze miejsce zajęli 'Sami Swoi'.

- Robiłem dla telewizji serial 'Droga', też według scenariusza Mularczyka, z Wiesławem Gołasem w roli kierowcy ciężarówki. Wszyscy zaczęli na mnie napierać, że skoro już tak się uparłem i nie chcę robić drugiej części 'Samych swoich' dla kina, to żeby chociaż Gołas w ostatnim odcinku trafił do zagrody Kargula i Pawlaka. To ożywiłoby serial. Zgodziłem się. Potem dopisane zostały dalsze sceny i tak powstało kinowe 'Nie ma mocnych'. Telewizja miała nawet o to, słuszne zresztą, pretensje - mówi Chęciński.

East News/J. Bułhak

Serial 'Droga' opowiada perypetie i przygody kierowcy bazy transportowej PKS, odbywającego kursy samochodem ciężarowym marki Jelcz bądź autobusem Autosan. Każdy jego wyjazd w teren to pretekst do pokazania innych ludzi i nowych spraw ówczesnej rzeczywistości Polski. Cechą charakterystyczną każdej z nowel serii jest zaprezentowanie różnych gatunków filmowych - ukazane są wątki melodramatyczne, komediowe, serial nosi też znamiona dramatu obyczajowego i kryminału.

Film opowiada o dalszych losach Kargula i Pawlaka. Tym razem Kazimierz Pawlak nie ma komu oddać ziemi. Jego syn sam ma jej wystarczająco dużo, a Paweł nie chce wracać na wieś, dlatego postanawia wydać za mąż swoją wnuczkę Anię.

- Komedia to gatunek, który rodzi się na planie. Dopiero tam zobaczyliśmy np., jak Kowalski chodzi. Miał przejść trzy metry, żeby wziąć karabin, którym chciał strzelać do kota. Ale jak zobaczyłem jego chód, postawiłem karabin o wiele dalej. Cudownie było patrzeć - górą płynie dostojny tors, a krótkie nóżki: fajt, fajt. Sceny, jak mierzy pole czy chodzi po rynku w Lubomierzu, robiliśmy po to, żeby pokazać, jak się rusza - opowiadał Chęciński w rozmowie z 'Wyborczą'.

Lubomierz stał się sławny dzięki 'Samym swoim'. O Dobrzykowicach koło Wrocławia wiedzą tylko nieliczni, choć to tu stoją domy Kargula i Pawlaka. Przeczytacie o nich tutaj.

- Po zrobieniu drugiej części pomyśleliśmy, że całość trzeba będzie jakoś zamknąć - zaczęło się od tego, że John przyjechał do Pawlaka i Kargula, więc musi się skończyć tak, że oni pojadą do Johna. Oczywiście na dnie pomysłu była tęsknota za wyjazdem, za kontaktem ze światem. Powiedzieliśmy: 'Jak nas wyślecie do Chicago, to zrobimy jeszcze jeden film'. I wysłali. Do Ameryki, w której nigdy nie byliśmy! - opowiada Chęciński.

Anna Dymna w filmie grała wnuczkę Kargula. Fot. WOJCIECH PLEWINSKI / FORUM

Chicagowska Polonia bardzo interesowała się realizacją 'Kochaj albo rzuć' Gdyby nie oni, film w ogóle by nie powstał - pomogli finansowo, niektórzy wzięli udział w produkcji.

Dwie pierwsze części były pokazywane tam w kinach na 1200 miejsc, sala pełna, odbiór wspaniały. To był rok 1974. W dialogach było mnóstwo politycznych dowcipów - żeby je rozumieć, trzeba było znać polskie realia.

- Okazało się, że oni o kraju wiedzą po prostu wszystko. Byliśmy naprawdę zaskoczeni. Nie było jednego dowcipu, którego by nie zrozumieli. A to była stara Polonia, nie ludzie, którzy dopiero co przyjechali. Zdumiewająca była ich więź z Polską! - mówi Chęciński.

'Bohaterem Wielkiego Szu jest podstarzały, zmęczony życiem pokerzysta (świetna rola Jana Nowickiego), wprowadzający w tajniki gry młodego, niedoświadczonego zapaleńca. Twórcy bardzo sugestywnie rysują bohaterów oraz atmosferę wielkiego hazardu, gry pokerowej, zmuszającej niektórych ludzi do ryzyka i rzucania wyzwania losowi. Atmosferę wielkich pieniędzy, luksusowych hoteli, w jakiej egzystują zawodowi gracze, hazardziści, a także ludzi z forsą, dorobkiewicze, zagraniczni goście itd. Wielki Szu będzie z pewnością filmem bardzo kasowym ze względu na błyskotliwość formalną i chwytliwą tematykę' - tak w 1983 roku opisywał film Mirosław Winiarczyk w recenzji dla 'Razem. Ilustrowany Tygodnik Młodzieży'.

Akcja filmu rozgrywa się w Polsce lat 70. XX wieku, w epoce tzw. 'późnego Gierka'. Wielki Szu, największy z polskich szulerów wychodzi na wolność po pięciu latach pobytu w więzieniu.

Kadr z filmu Wielki Szu

Żona, nie wierząc by mógł się zmienić, narzuca mu rozwód i podział pokaźnego majątku. Zmęczony życiem Wielki Szu pragnie kupić dom w spokojnej górskiej miejscowości, gdzie nikt nie zna jego przeszłości i gdzie będzie mógł nieniepokojony spędzić starość. Nie wszystko idzie jednak tak, jak sobie zaplanował...

'Rozmowy kontrolowane' to druga część trylogii filmowej, w której jest również 'Miś' i 'Ryś'. Akcja filmu toczy się w czasie stanu wojennego, co jest okazją do zaprezentowania rozmaitych postaw społecznych obywateli PRL oraz absurdów systemu.

W grudniu 1981 Ryszard Ochódzki, zwany 'Misiem' otrzymuje od znajomego pułkownika UB zadanie przeniknięcia do struktur 'Solidarności' w Suwałkach. Nie może odmówić z dwóch powodów:łączą go z Molibdenem różne pokątne interesy, pułkownik nakrył go również in flagranti ze swoją żoną. Wyposażony w legitymację Solidarności i wspólne zdjęcie z Lechem Wałęsą, Ochódzki udaje się w Suwalskie. Tam zastaje go stan wojenny...

Podobnie jak pozostałe części trylogii, wiele cytatów z 'Rozmów kontrolowanych' zyskało miano kultowych.

Fot. PAP/ CAF

Ciotka Lusia: Ktoś pukał?

Molibden: Tak, to ja. Dzień dobry pani.

Ciotka Lusia: Słucham pana.

Molibden: Jestem przyjacielem Ryszarda.

Ciotka Lusia: Dzień dobry, proszę bardzo. Chwileczkę, jakiego Ryszarda?

Molibden: Ochódzkiego, pani siostrzeńca.

Ciotka Lusia: Aha, proszę. Hasło pan zna?

Molibden: Jakie hasło?

Ciotka Lusia: 'Żyrafy wchodzą do szafy'.

Molibden: Oczywiście, że znam.

Ciotka Lusia: Musi pan je powiedzieć.

Molibden: Naturalnie: 'Żyrafy wchodzą do szafy'.

Ciotka Lusia: 'Pawiany wchodzą na ściany'. Proszę bardzo pana, proszę

***

Wypowiedzi Sylwestra Chęcińskiego pochodzą z wywiadu, który przeprowadziła dla 'Gazety Wyborczej' Katarzyna Bielas. Możecie przeczytać go w całości tutaj.